کربنات سدیم یا سودا اش (Na₂CO₃)، ترکیب شیمیایی جامد و سفیدرنگی است که به دو شکل اصلی سبک و سنگین تولید میشود. این ماده قلیایی، در آب بهخوبی حل شده و محلولی با خاصیت بازی ایجاد میکند. مهمترین روشهای تولید آن، فرآیند سولوی از نمک طعام و سنگ آهک یا استخراج از منابع طبیعی مانند ترونا است.کربنات سدیم در صنایع شیشهسازی برای کاهش دمای ذوب سیلیس، در تولید پودرهای شوینده بهعنوان قلیایی کننده، در صنایع کاغذ و خمیرکاغذ، در پالایش آلومینا، و نیز در صنایع غذایی بهعنوان تنظیمکننده اسیدیته به کار میرود.از نظر ایمنی، این ماده نسبتاً غیرسمی است ولی تماس طولانی با پوست یا استنشاق گرد آن میتواند موجب تحریکات خفیف شود. نگهداری آن باید در محیط خشک و دور از رطوبت انجام گیرد، زیرا خاصیت رطوبتگیری دارد.به دلیل نقش کلیدیاش در بسیاری از چرخههای صنعتی، کربنات سدیم از جمله مواد پایه استراتژیک و پرمصرف در تجارت جهانی مواد شیمیایی محسوب میشود.
سورفکتانتهای آنیونی دستهای از مواد فعال سطحی هستند که بار منفی در بخش آبدوست (هیدروفیل) مولکول خود دارند. این بار منفی معمولاً از گروههای سولفات، سولفونات یا کربوکسیلات ناشی میشود. ویژگی شاخص آنها ایجاد کف زیاد، قدرت پاککنندگی بالا و توانایی جدا کردن چربیها و آلودگیهای آلی از سطوح است.از پرکاربردترین نمونهها میتوان به سدیم لوریل سولفات (SLS)، آلفا اولفین سولفونات (AOS) و لوریل اتر سولفات (SLES) اشاره کرد. این ترکیبات در صنایع تولید شویندههای خانگی و صنعتی، محصولات بهداشتی مانند شامپو و صابون مایع، و پاککنندههای صنعتی حضور گسترده دارند.با وجود اثربخشی بالا، استفاده بیش از حد از سورفکتانتهای آنیونی ممکن است باعث تحریک پوست یا خشک شدن آن شود، به همین دلیل معمولاً با سورفکتانتهای غیریونی یا آمفوتریک ترکیب میشوند تا اثر ملایمتری ایجاد کنند.این خانواده به دلیل کارایی، هزینه پایین و سهولت تولید، بخش عمده بازار جهانی سورفکتانتها را در اختیار دارند.
آلکیل بنزن خطی (Linear Alkyl Benzene – LAB) مایع شفاف، بیرنگ و با بوی مخصوص است که از ترکیب یک زنجیره خطی آلکیل (معمولاً حاصل از پارافینهای نرمال C₁₀–C₁₄) با هسته بنزن تولید میشود. رایجترین روش تولید آن، فرآیند آلکیلاسیون بنزن با الفینهای خطی (مانند 1-دسین) در حضور کاتالیست اسیدی است. LAB ماده پایه برای ساخت سورفکتانتهای آنیونی بهویژه سدیم لوریل بنزن سولفونات (LAS) است که بیش از ۸۰٪ شویندههای پودری و مایع جهان را تشکیل میدهد. این ترکیب به دلیل ساختار خطی،زیستتخریبپذیری بالایی دارد و جایگزین ایمنتر آلکیل بنزن شاخهدار قدیمی محسوب میشود که پایداری بالایی در محیط زیست داشت.ویژگیهای کلیدی LAB شامل پایداری شیمیایی، پایداری در محدوده وسیع pH، ظرفیت کفزایی خوب، و حلالیت مناسب در ترکیب با سایر مواد فعال سطحی است.کاربرد اصلی LAB در صنایع شوینده (خانگی و صنعتی) است، اما همچنین در تولید نرمکنندههای نساجی، امولسیونکنندهها و برخی فرآوردههای کشاورزی کاربرد دارد.
سود پرک (سدیم هیدروکسید – NaOH) یک باز قوی جامد با فرمول شیمیایی NaOH است که بهصورت پرکهای سفید و بدون بو تولید میشود. این ماده از طریق فرآیند کلر-آلکالی با الکترولیز محلول کلرید سدیم بهدست میآید. سود پرک در آب بهسرعت حل شده و محلولی بسیار قلیایی تولید میکند که واکنش گرمازایی ایجاد میکند؛ به همین علت نگهداری و جابجایی آن نیازمند تجهیزات مقاوم و رعایت نکات ایمنی است.کاربردهای آن بسیار متنوع است: در صنایع کاغذ برای حذف لیگنین، در نساجی برای قلیازدایی پارچه، در صنایع غذایی برای پوستگیری میوهها، زیتونزدایی و تولید چوبشور، در تصفیه آب برای تنظیم pH و رسوبدهی فلزات سنگین، و در صابونسازی و شویندهها بهعنوان ماده اصلی صابونیکردن روغنها. سود پرک همچنین در صنایع شیمیایی، نفت و گاز، داروسازی و فلزکاری استفاده گسترده دارد.
اوره (Carbamide – CO(NH₂)₂) یک ترکیب آلی کوچک و بلورین است که بهصورت جامد سفیدرنگ، بیبو و محلول در آب یافت میشود. این ماده نخستین ترکیب آلی بود که در سال 1828 بهطور مصنوعی توسط فریدریش وولر از سیانات آمونیوم ساخته شد و نقطه عطفی در شیمی آلی بهشمار میآید. امروزه اوره عمدتاً از آمونیاک و دیاکسید کربن طی فرآیند فشار و دمای بالا (روش بوش–مایزر) تولید میشود. مهمترین کاربرد آن در صنعت کشاورزی بهعنوان پرمصرفترین کود شیمیایی نیتروژنه است که بیش از ۴۶٪ نیتروژن وزنی دارد و به بهبود رشد گیاهان و افزایش عملکرد محصول کمک میکند. فراتر از کشاورزی، اوره در صنایع شیمیایی برای تولید رزینهای اوره–فرمالدهید، پلاستیکهای مهندسی، چسبها، صمغها و مواد منفجره بهکار میرود. همچنین در صنایع دارویی بهعنوان عامل کراتولیتیک، و در خوراک دام و شیلات بهعنوان منبع نیتروژن غیرپروتئینی مصرف میگردد. خواص مهم آن شامل پایداری شیمیایی در شرایط معمول، حلالیت بالا، و قابلیت ذخیره و حمل آسان است؛ هرچند باید از جذب رطوبت (هیگروسکوپی بودن) جلوگیری شود.
نمک صنعتی (Industrial Salt – NaCl) شکل تصفیهنشده یا نیمهتصفیهشده کلرید سدیم است که با درجه خلوص پایینتر از نمک خوراکی تولید میشود. این محصول میتواند بهصورت دانهبندیهای مختلف (پودری، شکری، کریستالی، صدفی) عرضه گردد و بسته به نیاز، شستوشو و تصفیهی جزئی روی آن انجام شود.
منابع اصلی تولید آن شامل تبخیر آب دریا، استخراج از معادن سنگنمک، و تبخیر آبنمکهای زیرزمینی است. کاربردهای نمک صنعتی بسیار گسترده و فراتر از مصرف خوراکی است:
خواص مهم آن شامل ساختار بلوری مکعبی، پایداری شیمیایی بالا، انحلالپذیری زیاد و هزینه تولید پایین است.
نمک خوراکی (Table Salt – NaCl) شکل تصفیهشده کلرید سدیم است که با درصد خلوص بالا (معمولاً بالاتر از ۹۹٪) برای مصرف انسانی تولید میشود. این محصول از تبخیر آب دریا، استخراج و تصفیه سنگنمک، یا تبخیر محلولهای زیرزمینی بهدست میآید و ممکن است بهصورت تصفیه مکانیکی، شیمیایی یا هر دو فرآیند شود.برای جلوگیری از بروز بیماری گواتر، نمک خوراکی معمولاً یددار میشود (افزودن پتاسیم یدات یا یداید). علاوه بر کاربرد اصلی در انواع پختوپز و فرآوری مواد غذایی، نمک خوراکی نقش مهمی در تثبیت بافت و رنگ مواد غذایی، تخمیر نان، و نگهداری و ترشیگذاری ایفا میکند.
این نمک ممکن است بهصورت دانهریز، دانهدرشت، یا آسیاب فوقریز عرضه شود و بستهبندی آن باید در ظروف مقاوم به رطوبت انجام گیرد، زیرا کلرید سدیم خاصیت هیگروسکوپی دارد و رطوبت را جذب میکند.خواص کلیدی شامل طعم شور مشخص، حلالیت بالا در آب، پایداری شیمیایی، و ایمنی غذایی مطابق استانداردهای ملی و بینالمللی است.
اتیلن گلیکول (Ethylene Glycol – MEG) سادهترین عضو خانواده گلیکولها و یک ترکیب آلی الکلی است که بهصورت مایعی شفاف، بیرنگ، بیبو و با ویسکوزیته متوسط تولید میشود. این محصول اغلب در گریدهای صنعتی و خالص (Fiber Grade) عرضه میگردد و به دلیل ماهیت سمی، برخلاف برخی الکلها مصرف خوراکی ندارد.
منبع اصلی تولید آن واکنش اکسیداسیون اتیلن و سپس هیدرولیز اکسید اتیلن در واحدهای پتروشیمی است. کاربردهای اتیلن گلیکول بسیار حیاتی و فراتر از یک سیال ساده است:
خواص مهم آن شامل نقطه جوش بالا، قابلیت اختلاط کامل با آب، خاصیت جاذب رطوبت (Hygroscopic) و توانایی چشمگیر در کاهش نقطه انجماد سیالات است.
ایزوپروپیل الکل (Isopropyl Alcohol – IPA) یا ۲-پروپانول، یک ترکیب آلی از خانواده الکلهای ثانویه است که بهصورت مایعی بیرنگ، فرار، آتشگیر و با بویی تند و مشخص شناخته میشود. این محصول معمولاً در گریدهای مختلف صنعتی و دارویی (مانند ۷۰٪ و ۹۹٪) تولید شده و به دلیل سرعت تبخیر بالا و قدرت حلالیت عالی، جایگاه ویژهای در صنعت دارد.
روش اصلی تولید آن هیدراسیون مستقیم یا غیرمستقیم پروپیلن استخراجشده از منابع نفتی است. کاربردهای ایزوپروپیل الکل بسیار گسترده و فراتر از مصارف ضدعفونیکننده معمولی است:
خواص مهم آن شامل تبخیر سریع بدون برجایگذاشتن لکه (Residue-free)، اختلاطپذیری کامل با آب و اکثر حلالهای آلی، و سمیت کمتر نسبت به متانول است.
بنزو تری آزول (Benzotriazole – BTA) یک ترکیب آلی هتروسیکلی است که عمدتاً بهصورت پودر کریستالی سفید، گرانولهای سوزنیشکل یا پرکهایی با بوی بسیار ملایم عرضه میشود. این ماده بهعنوان استاندارد طلایی در بازدارندگی خوردگی برای فلزات زرد (مس و آلیاژهای آن) شناخته شده و با خلوص بالا برای مصارف حساس صنعتی تولید میگردد.
این ترکیب معمولاً از واکنش شیمیایی ارتو-فنیلن دیآمین با نیتریت سدیم در محیط اسیدی سنتز میشود. کاربردهای بنزو تری آزول به دلیل مکانیسم خاص حفاظت سطحی آن، بسیار تخصصی و گسترده است:
خواص مهم آن شامل تشکیل لایه پلیمری نامحلول و بسیار مقاوم روی سطح فلز (Chemisorption)، پایداری حرارتی و نوری عالی، و اثربخشی بالا حتی در دوزهای مصرفی بسیار کم (ppm) است.
بوتیل گلیکول (Butyl Glycol – BG) یا ۲-بوتوکسیاتانول، یک حلال آلی کلیدی از خانواده گلیکول اترها است که بهصورت مایعی شفاف، بیرنگ، کمفرار و با بوی ملایم اتری شناخته میشود. این ماده به دلیل ساختار مولکولی منحصربهفردش که خواص الکل و اتر را همزمان دارد، اغلب با نام «حلال همه کاره» در صنعت خطاب میشود.
این محصول از واکنش شیمیایی اتیلن اکساید با نرمال بوتانول در حضور کاتالیزور تولید میگردد. قدرت بوتیل گلیکول در ایجاد سازگاری بین آب و روغن، کاربردهای آن را بسیار متنوع کرده است:
خواص مهم آن شامل «حلالیت دوگانه» (قابلیت حلشدن همزمان در آب و ترکیبات هیدروکربنی)، ایفای نقش عامل جفتکننده (Coupling Agent)، نرخ تبخیر پایین و کاهش مؤثر کشش سطحی مایعات است.
تولیل تری آزول (Tolyltriazole – TTA) یک بازدارنده خوردگی آلی و از مشتقات متیلهشده بنزو تری آزول است که معمولاً بهصورت گرانول یا پودری با رنگ کرم تا زرد روشن (کَهربایی) و بوی مشخص عرضه میشود. وجود گروه متیل در ساختار مولکولی این ماده، خاصیت آبگریزی (هیدروفوبیک) آن را افزایش داده و موجب تشکیل لایه محافظ پایدارتری نسبت به همتایان خود میشود.
این محصول عمدتاً از واکنش شیمیایی تولوئن دیآمین (TDA) با نیتریت سدیم در شرایط اسیدی تولید میگردد. کاربردهای تولیل تری آزول بهویژه در سیستمهایی که با تنشهای شیمیایی بالا روبرو هستند، بسیار برجسته است:
خواص مهم آن شامل پایداری عالی در محیطهای اسیدی و قلیایی، مقاومت چشمگیر در برابر هالوژنها (مانند کلر آزاد)، حلالیت مناسب در حلالهای آلی و جلوگیری مؤثر از خوردگی حفرهای (Pitting) است.
