راهنمای جامع خرید شمش سرب: از معادن زنجان تا بورس لندن (نسخه ۲۰۲۵)

مقدمه: چرا سرب (Pb) هنوز پادشاه فلزات سنگین است؟

به دنیای سنگین وزن‌ها خوش آمدید! وقتی صحبت از عنصر شماره ۸۲ جدول تناوبی می‌شود، یعنی داریم درباره یکی از قدیمی‌ترین، استراتژیک‌ترین و البته “سنگین‌ترین” همراهان بشر صحبت می‌کنیم. سرب (Lead)، فلزی که کیمیاگران قرن‌ها تلاش می‌کردند آن را به طلا تبدیل کنند، امروز در بازارهای جهانی ارزشی کمتر از طلا ندارد. چرا؟ چون بدون خرید شمش سرب، چرخ صنایع عظیمی مثل خودروسازی (باتری‌ها)، انرژی‌های تجدیدپذیر، صنایع نظامی و پزشکی (محافظ‌های اشعه) از حرکت می‌ایستد.

اگر شما یک مدیر خرید، تریدر فلزات یا تولیدکننده هستید، احتمالاً با چالش‌های بازار ایران آشنایی دارید. نوسانات قیمت شمش سرب، تشخیص خلوص واقعی، تفاوت‌های شمش سرب خشک و نرم و البته پیدا کردن یک تأمین‌کننده معتبر، دغدغه‌هایی هستند که خواب شب را از چشم خریداران می‌گیرند.

در این مقاله عظیم ما  قصد داریم ذره‌بین‌مان را برداریم و به عمق اتم‌های سرب نفوذ کنیم. ما فقط درباره خریدوفروش صحبت نمی‌کنیم؛ ما می‌خواهیم بدانیم چه چیزی قیمت را در LME لندن تعیین می‌کند، تفاوت تکنیکی سرب کارگاهی و شرکتی چیست و چطور مثل یک حرفه‌ای در این بازار قدم برداریم. کمربندها را ببندید؛ داریم وارد دنیای خاکستری و جذاب سرب می‌شویم.

فصل اول: کالبدشکافی محصول؛ دقیقاً چه چیزی می‌خرید؟

قبل از اینکه به سراغ کارت کشیدن و پرداخت پول برویم، باید بدانیم کالایی که روی باسکول می‌رود دقیقاً چیست. در بازار ایران، واژه “شمش سرب” یک واژه کلی است که زیرمجموعه‌های فنی و شیمیایی متفاوتی دارد. اشتباه در شناخت این انواع، یعنی هدر دادن سرمایه.

۱.۱. دوگانه ابدی: شمش سرب نرم در برابر خشک

بسیاری از کسانی که تازه وارد این حوزه شده‌اند، تفاوت میان شمش سرب نرم (Soft Lead) و شمش سرب خشک (Hard/Antimonial Lead) را تنها در “سفتی” فیزیکی آن می‌بینند، اما تفاوت اصلی در شیمی ماجراست.

• شمش سرب نرم (Soft Lead):

این نوع شمش، خالص‌ترین فرم تجاری سرب است. وقتی می‌گوییم نرم، منظورمان شکل‌پذیری فوق‌العاده آن است. سرب نرم معمولاً دارای خلوص ۹۹.۹۷٪ به بالا است. در این نوع سرب، ناخالصی‌هایی مثل آنتیموان، آرسنیک و قلع به حداقل ممکن (در حد ppm) رسیده‌اند.

• کاربرد: صنایع کابل‌سازی (برای روکش کابل‌های زیردریایی)، صنایع شیمیایی (به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی اسیدی) و تولید اکسید سرب.

• نکته: سرب نرم آنقدر منعطف است که با ناخن خط می‌افتد! اگر فروشندگان شمش سرب به شما جنسی دادند که با ضربه چکش صدای زنگ‌دار و تیز داد، شک نکنید که آن سرب نرم نیست.

• شمش سرب خشک (Hard Lead):

اینجا پای یک “مهمان” در میان است: آنتیموان (Antimony – Sb). اضافه کردن آنتیموان (معمولاً بین ۲ تا ۵ درصد و گاهی تا ۱۰ درصد) به سرب، ساختار کریستالی آن را تغییر داده و آن را سخت و شکننده می‌کند.

• کاربرد: سلطان بلامنازع صنعت باتری‌سازی! صفحات (Grid) داخل باتری خودرو باید محکم باشند تا در اثر لرزش نریزند؛ پس از سرب خشک استفاده می‌شود. همچنین در صنایع نظامی برای تولید پرتابه‌ها (فشنگ) کاربرد دارد.
• نکته بازاری: قیمت شمش سرب نوع خشک، معمولاً تابعی از قیمت جهانی آنتیموان هم هست. چون آنتیموان فلزی گران‌تر از سرب است، گاهی سرب خشک گران‌تر از نرم معامله می‌شود (بسته به درصد آلیاژ).

۱.۲. جنگ اعشار: شمش سرب ۹۹.۹۷ در برابر ۹۹.۹۸

در تجارت فلزات، صدم درصدها میلیون‌ها تومان ارزش دارند.

• شمش سرب ۹۹.۹۷: این استانداردِ “Workhorse” یا اسب کاری صنعت است. اکثر کاربردهای عمومی را پوشش می‌دهد. طبق استاندارد ASTM B29، این گرید برای بسیاری از مصارف صنعتی قابل قبول است.
• شمش سرب ۹۹.۹۸ (و حتی ۹۹.۹۹): این‌ها “پورشه”های دنیای سرب هستند. شمش سرب ۹۹.۹۸ معمولاً در فرآیندهای الکترولیز پیچیده‌تر یا از معادن با سنگ معدن سولفیدی بسیار باکیفیت (مثل گالن خالص) به دست می‌آید. صنایعی که حساسیت بالایی به ناخالصی‌هایی مثل بیسموت (Bi) یا نقره (Ag) دارند، حتماً سراغ این گرید می‌روند. خرید شمش سرب با این خلوص، معمولاً پریمیوم (هزینه اضافه) دارد.

فصل دوم: جغرافیای سرب؛ از معادن ایران تا بازارهای جهانی

ایران یکی از بازیگران کلیدی در منطقه خاورمیانه (MENA) در حوزه سرب و روی است. 

۲.۱. زنجان: پایتخت سربی ایران

غیرممکن است درباره کارخانه تولید شمش سرب صحبت کنیم و نام زنجان به میان نیاید. به دلیل وجود معدن عظیم “انگوران” (که البته بیشتر خاک روی دارد اما سرب هم استخراج می‌شود) و معادن اطراف، استان زنجان هاب اصلی فرآوری است.

عبارت شمش سرب زنجان در بازار یک برند است. صدها کارگاه و کارخانه در شهرک‌های صنعتی تخصصی روی و سرب زنجان مشغول فعالیت هستند.

۲.۲. تولیدکنندگان شمش سرب در ایران: اولیه یا ثانویه؟

یک تفکیک بسیار مهم که باید بدانید:

1. تولیدکنندگان اولیه (Primary): این‌ها کسانی هستند که سرب را مستقیماً از سنگ معدن (کنسانتره سرب) استخراج می‌کنند. فرآیندهایی مثل کوره بلند و تصفیه حرارتی در این دسته قرار می‌گیرند. شرکت‌های بزرگ دولتی و نیمه‌دولتی معمولاً در این دسته‌اند. محصول این‌ها معمولاً “شمش سرب نرم” با خلوص بالاست.
2. تولیدکنندگان ثانویه (Secondary): قهرمانان بازیافت! جالب است بدانید که بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد سرب مصرفی در جهان (طبق گزارش‌های ILZSG – گروه بین‌المللی مطالعات سرب و روی) از بازیافت به دست می‌آید. در ایران، کارگاه‌های زیادی باتری‌های فرسوده را ذوب کرده و سرب را بازیابی می‌کنند.

• اینجاست که اصطلاح قیمت شمش سرب کارگاهی مطرح می‌شود. این شمش‌ها حاصل بازیافت هستند و ممکن است خلوص‌شان نوسان داشته باشد (مثلاً ۹۹.۵٪ یا ۹۸٪). اگر فرآیند تصفیه دقیق انجام نشود، عناصری مثل مس یا قلع در آن باقی می‌مانند.

۲.۳. صادرات شمش سرب: فرصت‌ها و چالش‌ها

ایران به دلیل انرژی ارزان و نیروی کار، پتانسیل بالایی برای صادرات شمش سرب به کشورهایی مثل ترکیه، هند، چین و امارات دارد. اما چالش کجاست؟ قوانین گمرکی و تعهد ارزی. سرب معمولاً جزو کالاهای خام یا نیمه‌خام محسوب شده و گاهی مشمول عوارض صادراتی می‌شود. با این حال، کیفیت سرب ایران در بازارهای جهانی پذیرفته شده است.

فصل سوم: مکانیسم قیمت‌گذاری؛ راز اعداد

چرا قیمت روز شمش سرب امروز با دیروز فرق دارد؟ چرا فروش شمش سرب گاهی متوقف می‌شود؟ بیایید مثل یک تحلیلگر وال‌استریت به موضوع نگاه کنیم.

۳.۱. LME: خدایگان قیمت

مرجع اصلی قیمت‌گذاری فلزات پایه در جهان، بورس فلزات لندن (London Metal Exchange) یا همان LME است. قیمت جهانی سرب در این بازار بر اساس دلار بر تن (USD/Ton) تعیین می‌شود.

۳.۲. نقش سرب ضایعاتی

برای تولیدکنندگان ثانویه، قیمت سرب ضایعاتی (معمولاً باتری کهنه) تعیین‌کننده نهایی است. اگر قیمت باتری فرسوده بالا برود، قیمت هر کیلو شمش سرب تولیدی هم بالا می‌رود. در زمستان‌ها که خرابی باتری خودروها بیشتر است، معمولاً عرضه ضایعات تغییر می‌کند و این سیکل‌های فصلی روی قیمت اثر می‌گذارند.

۳.۳. تحلیل تکنیکال نمودار

معامله‌گران حرفه‌ای فقط قیمت امروز را نمی‌پرسند؛ آن‌ها نمودار قیمت سرب را در تایم‌فریم‌های هفتگی و ماهانه بررسی می‌کنند. سطوح حمایت و مقاومت در LME (مثلاً سطح روانی ۲۲۰۰ دلار یا ۱۸۰۰ دلار) سیگنال‌های مهمی برای زمان مناسب خرید شمش سرب هستند. اگر LME در کف قیمتی باشد، بهترین زمان برای انبار کردن است.

فصل چهارم: راهنمای عملی خرید 

حالا که تئوری را یاد گرفتیم، بیایید عملیاتی شویم. شما می‌خواهید ۱۰ تن شمش بخرید. مراحل چیست؟

گام اول: نیازسنجی دقیق

آیا به شمش سرب آلیاژی نیاز دارید یا خالص؟ اگر کارخانه باتری‌سازی دارید، سرب آلیاژی (آنتیموان‌دار) یا همان خشک نیاز دارید. اگر برای صنایع گالوانیزه یا شیمیایی می‌خواهید، سرب نرم ۹۹.۹۸ نیاز دارید. هرگز بدون اسپک (Spec) فنی خرید نکنید.

گام دوم: سورسینگ (Sourcing)

جستجوی عباراتی مثل تولید کنندگان شمش سرب در ایران یا شمش سرب زنجان در گوگل شروع خوبی است. اما به یاد داشته باشید:

• دلال‌ها: معمولاً قیمت بالاتری می‌دهند اما دسترسی سریع‌تری دارند.
• کارخانه‌ها: معمولاً حداقل سفارش (MOQ) دارند (مثلاً بالای ۵ تن) و فرآیند اداری‌شان طولانی‌تر است اما قیمت‌شان کف بازار است.

گام سوم: راستی‌آزمایی کیفیت (Vital Step!)

این مهم‌ترین بخش مقاله است. در خرید شمش سرب کارگاهی، کلاهبرداری یا اشتباه سهوی زیاد رخ می‌دهد.

• آنالیز کوانتومتری (OES): هرگز، تاکید می‌کنم هرگز، بدون برگه آنالیز آزمایشگاهی بار را تحویل نگیرید. یک نمونه کوچک از شمش را سوراخ کرده و براده‌های آن (یا قطعه‌ای از آن) را به آزمایشگاه متالورژی بفرستید.
• چک لیست آنالیز:
• درصد Pb (باید منطبق با ادعا باشد).
• درصد Bi (بیسموت): قاتل کیفیت سرب! بیسموت بالا سرب را ترد می‌کند.
• درصد Ag (نقره): اگر بالا باشد خوب است اما معمولاً تصفیه می‌شود.

گام چهارم: مذاکره و قرارداد

روی قیمت هر کیلو شمش سرب چانه بزنید، اما نه آنقدر که کیفیت فدا شود. در قرارداد حتماً ذکر کنید: “تسویه نهایی منوط به تأیید آنالیز شیمیایی در مبدأ/مقصد است”.

همچنین، هزینه‌های حمل‌ونقل از زنجان یا سایر شهرها را در محاسبه قیمت روز شمش سرب لحاظ کنید. سرب سنگین است و کرایه حمل آن قابل توجه!

فصل پنجم: نکات فنی پیشرفته و ایمنی

۵.۱. سرب آلیاژی: هنر متالورژی

تولید شمش سرب آلیاژی فقط مخلوط کردن نیست. دما و زمان همزنی بسیار مهم است. مثلاً آلیاژ سرب-کلسیم (Lead-Calcium) که در باتری‌های جدید (Maintenance Free) استفاده می‌شود، تکنولوژی تولید بالایی می‌خواهد. اگر خریدار شمش سرب برای این مصارف هستید، حتماً از توانایی فنی کارخانه بازدید کنید.

۵.۲. ایمنی و محیط زیست

سرب سمی است. کار با آن شوخی نیست.

• خطر جذب: سرب از طریق پوست جذب نمی‌شود (مگر ترکیبات آلی آن)، اما گرد و غبار اکسید سرب (PbO) در کارگاه‌ها از طریق تنفس وارد خون شده و باعث مسمومیت (Lead Poisoning) می‌شود.
• مقررات: حمل‌ونقل شمش سرب معمولاً خطرات کمتری نسبت به ضایعات دارد، اما باز هم باید طبق اصول ایمنی باشد.

۵.۳. آینده بازار: خودروهای الکتریکی (EV)

شاید بپرسید با آمدن خودروهای برقی و باتری‌های لیتیومی، آیا دوران سرب تمام شده؟ پاسخ “خیر” است.

حتی خودروهای برقی هم برای سیستم‌های 12V (چراغ‌ها، شیشه بالاگر و…) هنوز از یک باتری سرب-اسید کمکی استفاده می‌کنند. همچنین سیستم‌های ذخیره انرژی (ESS) و دیتاسنترها همچنان مشتریان بزرگ باتری‌های سربی هستند. پس نگران نباشید، بازار فروشندگان شمش سرب تا دهه‌های آینده داغ خواهد ماند.

جمع‌بندی: استراتژی برنده در بازار سرب

خرید شمش سرب یک فرآیند چندوجهی است. شما با یک دست باید نمودار قیمت سرب در لندن را چک کنید و با دست دیگر کیفیت بار را در باسکول زنجان بسنجید.

خلاصه نکات کلیدی برای موفقیت شما:

1. نوع را بشناسید: نرم برای کابل و شیمیایی، خشک برای باتری.
2. خلوص را تست کنید: به حرف اعتماد نکنید، به برگه آنالیز آزمایشگاه معتمد (مثل رازی یا جهاد دانشگاهی) اعتماد کنید. تفاوت ۹۹.۹۷ با ۹۹.۵ در قیمت زیاد است.
3. تایمینگ داشته باشید: با رصد اخبار جهانی و وضعیت دلار، در کف‌های قیمتی خرید کنید.
4. منبع‌یابی کنید: زنجان قلب تپنده این صنعت است، اما تولیدکنندگان اصفهان، تهران و سمنان را هم نادیده نگیرید.

اگر به دنبال تامین پایدار هستید، ایجاد رابطه طولانی‌مدت با یک کارخانه تولید شمش سرب معتبر، بهتر از جستجوی روزانه برای ارزان‌ترین قیمت در بازار آزاد است. بازار فلزات، بازار اعتبار است.