راهنمای جامع خرید ورق فولادی در ایران

مقدمه: چرا ورق فولادی ستون فقرات صنعت مدرن است؟

ورق فولادی یکی از پرکاربردترین محصولات فلزی در جهان است و نقشی حیاتی در توسعه زیرساخت‌ها و تولید محصولات در ایران ایفا می‌کند. از سازه‌های عظیم ساختمانی که افق شهری ما را شکل می‌دهند، تا بدنه مقاوم خودروهایی که حمل‌ونقل را ممکن می‌سازند، و همچنین در ساخت لوازم خانگی که آسایش روزمره ما را تضمین می‌کنند؛ فولاد و مشتقات آن، ستون فقرات صنایع کلیدی کشور محسوب می‌شوند. توانایی این ماده در ترکیب استحکام، انعطاف‌پذیری و قابلیت شکل‌دهی، آن را به ماده‌ای بی‌بدیل تبدیل کرده است.

هدف این راهنما، ارائه جامع‌ترین و به‌روزترین اطلاعات برای هر فردی است که قصد خرید ورق فولادی دارد؛ از پیمانکاران ساختمانی که به دنبال مصالح اولیه سازه هستند، تا مدیران خرید کارخانه‌های تولیدی که نیاز به ورق‌های با تلرانس دقیق دارند. در این کتاب جامع، ما تمامی جنبه‌های فنی، کاربردی و بازاری این محصول را موشکافی خواهیم کرد و به طور ویژه بر روی کلیدواژه‌های حیاتی بازار شامل قیمت ورق سیاه، قیمت ورق گالوانیزه، قیمت ورق روغنی و قیمت ورق رنگی تمرکز خواهیم نمود.

فصل اول: الفبای تولید ورق فولادی – از تختال تا محصول نهایی

فرآیند تولید ورق‌های فولادی تعیین‌کننده خواص نهایی محصول، سطح ظاهری و در نهایت، قیمت و کاربرد آن است. دو فرآیند اصلی نورد گرم و نورد سرد، دو خانواده اصلی ورق را در بازار تعریف می‌کنند.

1.1. فرآیند نورد گرم (Hot Rolling): تولد ورق سیاه

نورد گرم، اولین مرحله پس از ریخته‌گری شمش‌های بزرگ فولادی به شکل تختال (Slab) است.

فرآیند:
تختال فولادی در کوره‌های پیش‌گرمایش تا دمای بسیار بالایی، معمولاً بیش از 1700 درجه فارنهایت (حدود 930 درجه سانتی‌گراد)، حرارت داده می‌شود تا به حالت خمیری و نرم درآید. سپس این تختال از مجموعه‌ای از غلتک‌های سنگین عبور می‌کند که ضخامت آن را به تدریج کاهش داده و طول آن را افزایش می‌دهند. این فرآیند در دمای بالاتر از نقطه تبلور مجدد فولاد انجام می‌شود که این امر، امکان کار کردن با ضخامت‌های بسیار بالا و تولید سریع محصول را فراهم می‌سازد.

ویژگی‌ها:

• ظاهر: به دلیل تماس با هوا در دمای بالا، سطح ورق اکسید شده و ظاهری مات، خشن و تیره پیدا می‌کند که به همین دلیل به آن «ورق سیاه» می‌گویند.

• خواص: دارای انعطاف‌پذیری بالا در تولید، تلرانس ابعادی نسبتاً کمتر نسبت به نورد سرد، و معمولاً قیمت مناسب‌تری است.

1.2. فرآیند نورد سرد (Cold Rolling): دقت و زیبایی در ورق روغنی

ورق روغنی محصول ثانویه نورد گرم است و برای رسیدن به دقت ابعادی و کیفیت سطح بالاتر تولید می‌شود.

فرآیند:
ورق نورد گرم ابتدا تحت عملیات اسیدشویی قرار می‌گیرد تا لایه اکسیدی سطح آن زدوده شود (تبدیل به ورق اسید شویی). سپس این ورق وارد مرحله نورد سرد می‌شود. نورد سرد در دمای محیط انجام می‌گیرد که به معنای کار کردن زیر نقطه تبلور مجدد فولاد است. این فرآیند مجدداً ضخامت ورق را کاهش می‌دهد و باعث افزایش سختی و استحکام آن می‌شود.

ویژگی‌ها:

• سطح: سطح ورق بسیار صاف، صیقلی و یکنواخت است.

• دقت: دقت ابعادی (تلرانس ضخامت و تخت بودن) بسیار بالاتری دارد.

• نام‌گذاری: به دلیل چرب بودن سطح (که برای جلوگیری از زنگ‌زدگی در حین نگهداری قبل از استفاده اعمال می‌شود) به آن «ورق روغنی» می‌گویند.

1.3. مقایسه کلیدی: تفاوت ورق سیاه و روغنی چیست؟

این جدول به طور مستقیم به سوال اساسی خریداران در مورد تفاوت‌های اساسی این دو محصول پاسخ می‌دهد و تاثیر مستقیم آن بر قیمت روز ورق آهن را مشخص می‌سازد.

1. فرآیند تولید

• ورق سیاه: تولید در دمای بیش از 930 درجه سانتی‌گراد (نورد گرم).
• ورق روغنی: تولید در دمای محیط پس از اسیدشویی (نورد سرد).

2. ظاهر سطح

• ورق سیاه: سطح مات، خشن و اکسیدشده با رنگ تیره.
• ورق روغنی: سطح صاف، صیقلی و براق.

3. دقت ابعادی

• ورق سیاه: تلرانس ابعادی متوسط (به‌ویژه در ضخامت).
• ورق روغنی: تلرانس بسیار دقیق همراه با تختی عالی.

4. استحکام

• ورق سیاه: استحکام کمتر به دلیل بازیابی حرارتی در فرایند نورد گرم.
• ورق روغنی: استحکام بیشتر به‌دلیل سخت‌کاری ناشی از نورد سرد.

5. حداقل ضخامت قابل تولید

• ورق سیاه: معمولاً از ضخامت 1.5 میلی‌متر به بالا.
• ورق روغنی: امکان تولید تا ضخامت‌های بسیار کم (حدود 0.2 میلی‌متر).

6. کاربردها

• ورق سیاه: سازه‌های ساختمانی، پروفیل‌سازی، صنایع سنگین.
• ورق روغنی: لوازم‌خانگی، بدنه خودرو، کابینت‌سازی و قطعات ظریف.

7. قیمت

• ورق سیاه: مقرون‌به‌صرفه‌تر.
• ورق روغنی: گران‌تر به دلیل کیفیت سطح، دقت بالا و فرایند سرد.

فصل دوم: راهنمای تخصصی انواع ورق نورد گرم (ورق سیاه و مشتقات آن)

ورق نورد گرم، پایه و اساس بسیاری از کاربردهای صنعتی و ساختمانی است و گریدهای آن مستقیماً به استانداردها و نیازهای مهندسی مرتبط هستند.

2.1. ورق سیاه ST37: پرکاربردترین فولاد ساختمانی

ورق ST37 بر اساس استاندارد DIN 17100 (یا معادل آن S235 در استاندارد جدیدتر EN 10025)، رایج‌ترین گرید فولاد ساختمانی در بازار ایران است.

مشخصات فنی:

• ترکیب شیمیایی: دارای درصد کربن بسیار پایینی است (معمولاً زیر 0.25%) که این امر جوش‌پذیری فوق‌العاده‌ای به آن می‌بخشد.

• خواص مکانیکی: مقاومت کششی اسمی حداقل 370 مگاپاسکال.

• کاربردها: این ورق ایده‌آل برای ساخت انواع سازه‌های فلزی، تیرآهن، پروفیل‌سازی، لوله‌های درز جوش، و کلیه ساخت و سازهایی که نیاز به استحکام کششی متوسط دارند.

2.2. ورق سیاه ST52: انتخاب مهندسان برای سازه‌های پرمقاومت

ورق ST52 (معادل S355 در استانداردهای جدیدتر) یک گام فراتر از ST37 بوده و برای بارهای سنگین‌تر طراحی شده است.

مشخصات فنی:

• مقاومت: دارای مقاومت کششی و برشی بالاتری نسبت به ST37 است (حداقل 520 مگاپاسکال).

• ترکیب: حاوی مقادیر بیشتری منگنز است که باعث بهبود استحکام و شکل‌پذیری می‌شود.

• مزیت: با وجود مقاومت بالاتر، به دلیل رسیدن به مقاومت مطلوب با ضخامت کمتر، می‌توان از وزن سازه کاست.

• کاربردها: پل‌سازی، ماشین‌آلات صنعتی سنگین، ساخت پرس‌ها، و سازه‌هایی که نیاز به تحمل بارهای دینامیکی دارند.

2.3. ورق اسید شویی: پلی میان نورد گرم و سرد

ورق اسید شویی پلی بین دو مرحله اصلی تولید است. این ورق از فرآیند نورد گرم تولید می‌شود، اما برای حذف کامل لایه اکسیدی (Scale) که به عنوان عایق عمل می‌کند و مانع چسبندگی پوشش‌های بعدی می‌شود، در اسید (معمولاً سولفوریک یا هیدروکلریک) غوطه‌ور می‌شود.

کاربردها:

• به عنوان ماده اولیه برای تولید ورق روغنی.

• در صنایعی که نیاز به سطح تمیز برای جوشکاری دقیق یا آبکاری دارند (مانند لوله‌های تحت فشار).

• شاسی خودرو و رینگ.

2.4. ورق آجدار (Checkered Plate): ایمنی در اولویت

ورق آجدار یک ورق نورد گرم است که پس از خروج از غلتک نهایی، از طریق یک غلتک مخصوص با طرح‌های برجسته (معمولاً به شکل الماس یا عدسی) عبور می‌کند.

کاربردها:

• افزایش اصطکاک و جلوگیری از لغزش.

• کف‌پوش کارخانجات و سوله ها.

• پله‌های اضطراری و رمپ‌ها.

• کف اتاقک کامیون و تریلرها.

2.5. برندهای برتر بازار ورق سیاه ایران

شناخت تولیدکنندگان اصلی در ایران برای استعلام دقیق قیمت ورق سیاه ضروری است:

1. فولاد مبارکه اصفهان: به عنوان بزرگترین تولیدکننده ورق فولادی در خاورمیانه، ورق‌های آن معیار قیمت‌گذاری بازار هستند. قیمت ورق سیاه فولاد مبارکه غالباً مرجع اصلی بازار تلقی می‌شود.

2. ورق اکسین اهواز: متخصص در تولید ورق‌های عریض و ضخیم، به ویژه برای کاربردهای انرژی (نفت و گاز).

3. ورق کاویان: یکی از تولیدکنندگان مهم در حوزه ورق‌های گرم (اسیدشویی و سیاه).

فصل سوم: دنیای ورق‌های نورد سرد و پوشش‌دار

این گروه از ورق‌ها به دلیل کیفیت سطح بالاتر و مقاومت در برابر خوردگی، ارزش افزوده بیشتری دارند و در محصولات نهایی مصرفی به وفور دیده می‌شوند.

3.1. ورق روغنی (Cold Rolled Sheet): دقت و ظرافت

ورق روغنی به دلیل دقت ابعادی و صافی سطح، برای کاربردهای ظریف‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. گریدهای رایج بر اساس میزان انعطاف‌پذیری عبارتند از:

• ST12 (ورق معمولی): رایج‌ترین گرید، با قابلیت کشش و فرم‌دهی متوسط. مناسب برای ساخت کابینت و قطعاتی با خم‌کاری ساده.

• ST13 (ورق نیمه‌کششی): انعطاف‌پذیری بیشتر برای خم‌ها و فرآیندهای عمیق‌تر.

• ST14 (ورق فوق کششی): برای فرآیندهای عمیق مانند ساخت قطعات خودرو یا ظروف تحت فشار که نیاز به تغییر شکل زیاد دارند.

3.2. ورق گالوانیزه (Galvanized Sheet): مبارزه با زنگ‌زدگی

ورق گالوانیزه، ورق فولادی (معمولاً روغنی یا سیاه اسیدشویی شده) است که با لایه‌ای از روی (Zinc) پوشش داده شده تا مقاومت بی‌نظیری در برابر خوردگی ایجاد کند.

فرآیند:
رایج‌ترین روش، گالوانیزاسیون گرم (Hot-Dip Galvanizing) است؛ در این فرآیند، ورق در حمام مذاب روی غوطه‌ور شده و یک پوشش آلیاژی مستحکم روی سطح آن تشکیل می‌شود.

مفهوم “گل” (Spangle):
الگوی کریستالی روی سطح ورق پس از خنک شدن، “گل” نامیده می‌شود:

• گل درشت (Regular Spangle): در فرآیندهای قدیمی‌تر و یا در مواردی که پوشش ضخیم‌تر است.

• گل ریز (Minimized Spangle): با تنظیم فرآیند خنک‌سازی، ظاهر زیباتر و یکنواخت‌تری ایجاد می‌شود.

• بدون گل (Zero Spangle): ورق‌هایی که برای رنگ‌آمیزی ثانویه استفاده می‌شوند و سطح کاملاً صاف دارند.

تولیدکنندگان مطرح:
بررسی قیمت ورق گالوانیزه معمولاً با محوریت دو برند اصلی بازار انجام می‌شود: قیمت ورق گالوانیزه کاشان و ورق هفت الماس که هر دو سهم بزرگی از تولید ورق‌های گالوانیزه با کیفیت دارند.

3.3. ورق رنگی (Pre-painted Galvanized Steel): زیبایی و دوام

ورق رنگی در واقع ورق گالوانیزه است که پس از فرآیند پوشش روی، یک لایه پرایمر و سپس رنگ نهایی کوره‌ای (معمولاً پلی‌استر یا پلی اورتان) روی آن اعمال می‌شود.

کدهای رنگی رایج:
رنگ‌ها بر اساس کد استاندارد بین‌المللی RAL طبقه‌بندی می‌شوند. رایج‌ترین رنگ‌ها عبارتند از:

• RAL 3005 (قرمز تیره)

• RAL 5015 (آبی آسمانی)

• RAL 7024 (خاکستری زغالی)

• RAL 9003 (سفید براق)

کاربردها:
مهم‌ترین کاربرد آن در صنعت سقف‌سازی است. استعلام قیمت ورق شیروانی معمولاً به ورق‌های رنگی که به صورت فرم‌دهی شده (سینوسی یا ذوزنقه‌ای) عرضه می‌شوند، اشاره دارد.

3.4. ورق قلع اندود (Tin Plated): استاندارد صنایع بسته‌بندی

این ورق‌ها از ورق روغنی تولید می‌شوند که یک پوشش نازک قلع روی سطح آن اعمال شده است. قلع به دلیل خاصیت خنثی بودن و عدم واکنش با مواد غذایی، انتخاب اول برای ساخت قوطی‌های کنسرو، نوشابه و بسته‌بندی مواد غذایی و دارویی است.

فصل چهارم: راهنمای خرید ورق فولادی 

انتخاب صحیح ورق فولادی مستقیماً بر ایمنی، طول عمر سازه و هزینه نهایی پروژه تأثیر می‌گذارد.

4.1. چگونه ورق فولادی مناسب را انتخاب کنیم؟

برای بهینه‌سازی خرید، باید یک فلوچارت تصمیم‌گیری منطقی را دنبال کنید:

1. تعیین کاربرد نهایی: (مثال: سازه ساختمانی، بدنه خودرو، کانال کولر، مخزن تحت فشار).

2. ارزیابی نیاز به مقاومت خوردگی: آیا در محیط مرطوب یا خورنده قرار می‌گیرد؟ (اگر بله، گالوانیزه یا رنگی لازم است).

3. بررسی نیاز به دقت ابعادی و کیفیت سطح: آیا نیاز به جوشکاری‌های دقیق یا پوشش دهی سطحی بعدی است؟ (اگر بله، روغنی یا اسیدشویی مورد نیاز است).

4. انتخاب گرید: بر اساس بار وارده و استاندارد ساخت (ST37، ST52، A516 و…).

5. کنترل بودجه: تطبیق گرید و نوع ورق با بودجه موجود.

4.2. عوامل موثر بر قیمت روز ورق آهن

قیمت روز ورق آهن تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل داخلی و جهانی است:

• قیمت جهانی فولاد (LME): قیمت سنگ آهن و قراضه، که مواد اولیه اصلی هستند، به شدت بر هزینه تمام شده تأثیر می‌گذارند.

• نرخ ارز: از آنجا که بسیاری از مواد اولیه و تجهیزات وابسته به ارز هستند، نوسانات نرخ دلار و یورو مستقیماً بر قیمت داخلی تاثیر می‌گذارد.

• هزینه‌های انرژی و حمل‌ونقل: حامل‌های انرژی و هزینه‌های لجستیک نقش پررنگی در قیمت‌گذاری کارخانه‌ها دارند.

• مشخصات ورق: ضخامت (هرچه نازک‌تر، فرآیند سخت‌تر و قیمت واحد بالاتر)، ابعاد (شیت یا رول)، و نوع عملیات (سیاه، اسیدشویی، روغنی، گالوانیزه).

• برند کارخانه: قیمت ورق فولاد مبارکه به دلیل کیفیت بالا و تقاضای زیاد، معمولاً بالاتر از تولیدکنندگان دیگر است.

4.3. راهنمای محاسبه وزن و قیمت نهایی

برای برآورد هزینه‌ها، دانستن نحوه محاسبه وزن ورق بر اساس ابعاد آن حیاتی است. چگالی تقریبی فولاد در حدود 7.85 گرم بر سانتی‌متر مکعب یا 7850 کیلوگرم بر متر مکعب است.

فرمول استاندارد محاسبه وزن یک شیت ورق آهن

وزن (کیلوگرم) = طول (متر) × عرض (متر) × ضخامت (میلی‌متر) × 7.85

مثال محاسبه

ورق سیاه با ضخامت 2 میلی‌متر و ابعاد 1 متر × 2 متر:

وزن = 2 × 1 × 2 × 7.85 = 31.4 کیلوگرم

قیمت روز ورق آهن: 35,000 تومان بر کیلوگرم

قیمت نهایی = 31.4 × 35,000 = 1,099,000 تومان

جدول وزن ورق آهن

(ابعاد استاندارد: 1 متر × 2 متر)

• ضخامت 1.5 میلی‌متر → وزن تقریبی 11.77 کیلوگرم
• ضخامت 2 میلی‌متر → وزن تقریبی 15.70 کیلوگرم
• ضخامت 3 میلی‌متر → وزن تقریبی 23.55 کیلوگرم
• ضخامت 4 میلی‌متر → وزن تقریبی 31.40 کیلوگرم
• ضخامت 5 میلی‌متر → وزن تقریبی 39.25 کیلوگرم
• ضخامت 6 میلی‌متر → وزن تقریبی 47.10 کیلوگرم
• ضخامت 8 میلی‌متر → وزن تقریبی 62.80 کیلوگرم
• ضخامت 10 میلی‌متر → وزن تقریبی 78.50 کیلوگرم

4.4. نکات کلیدی هنگام خرید و تحویل بار

1. گواهی‌نامه فنی (Mill Test Certificate – MTC): برای خریدهای با اهمیت بالا (مانند پروژه‌های مهندسی)، حتماً MTC را درخواست کنید که تاییدیه شیمیایی و مکانیکی ورق از کارخانه تولیدی را نشان می‌دهد.

2. کنترل کیفیت ظاهری: از فروشنده بخواهید بار را در شرایط خشک و بدون آسیب (به خصوص تاب خوردگی یا زنگ زدگی شدید) تحویل دهد.

3. تأیید ضخامت: همیشه از فروشنده بخواهید که اجازه نمونه‌برداری و استفاده از کولیس برای اندازه‌گیری ضخامت ورق در نقاط مختلف (به ویژه در ورق‌های نازک‌تر) را بدهد، زیرا تلرانس‌ها در بازار متغیر است.

فصل پنجم: معرفی گریدهای خاص و مهندسی

برای پروژه‌هایی که نیازمند خواص مکانیکی فراتر از فولادهای ساختمانی عمومی هستند، گریدهای مهندسی وارد عمل می‌شوند.

5.1. ورق A516: فولاد آتشخوار برای مخازن تحت فشار

ورق A516، به ویژه گرید 70 آن، به عنوان “فولاد آتشخوار” شناخته می‌شود. این گرید برای ساخت تجهیزاتی طراحی شده است که تحت فشار و دمای عملیاتی بالا قرار می‌گیرند.

• ویژگی کلیدی: مقاومت عالی در برابر خزش (Creep) و ترک‌خوردگی ناشی از تنش حرارتی.

• کاربردها: دیگ‌های بخار (بویلرها)، مخازن ذخیره گاز مایع (LPG)، تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی.

• استاندارد: مطابق با استاندارد ASTM.

5.2. ورق CK45: مقاومت به سایش در قطعات صنعتی

ورق CK45 یک فولاد آلیاژی با کربن متوسط است که به دلیل دارا بودن حدود 0.45% کربن، قابلیت سختی‌پذیری بالایی دارد.

• ویژگی کلیدی: پس از عملیات حرارتی (سخت‌کاری و تمپر کردن)، سختی سطحی و مقاومت به سایش آن به شدت افزایش می‌یابد.

• کاربردها: ساخت قطعات ماشین‌آلات مانند شفت‌ها، میل‌لنگ‌ها، چرخ‌دنده‌ها، و ابزارهای برش و قالب‌سازی که نیاز به تحمل سایش مداوم دارند.

فصل ششم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ورق فولادی یک محصول با تنوع بسیار زیاد است که انتخاب نادرست آن می‌تواند منجر به شکست سازه یا افزایش بی‌مورد هزینه‌های پروژه شود. در این راهنمای جامع، آموختیم که:

1. تفاوت اساسی ورق‌ها در فرآیند تولید (گرم در مقابل سرد) و پوشش‌دهی (سیاه، روغنی، گالوانیزه، رنگی) نهفته است.

2. گریدهای مهندسی مانند ST52 و A516 برای کاربردهای تخصصی‌تر مورد نیاز هستند.

3. قیمت روز ورق آهن تابعی پیچیده از قیمت‌های جهانی و داخلی است که محاسبه دقیق وزن بر اساس فرمول استاندارد، کلید کنترل هزینه‌هاست.

انتخاب صحیح ورق فولادی، صرفه‌جویی در زمان و هزینه، و تضمین کیفیت نهایی محصول را به همراه خواهد داشت.

برای دریافت مشاوره تخصصی و استعلام دقیق قیمت روز انواع ورق فولادی شامل ورق سیاه، گالوانیزه و روغنی بر اساس ابعاد مورد نیاز و برندهای برتر، با کارشناسان ما در ارتباط باشید.